شب یلدا یا شب چله آخرین روز آذرماه، شب اول زمستان و درازترین شب سال است. ایرانیان باستان با باور این که فردای شب یلدا با دمیدن خورشید، روزها بلندتر شده و تابش نور ایزدی افزونی می‌یابد، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا زایش خورشید می‌خواندند و برای آن جشن بزرگی بر پا می‌کردند. این جشن در ماه پارسی (دی) قرار دارد که نام آفریننده در زمان قبل از زرتشتیان بوده است که بعدها او به نام آفریننده نور معروف شد.

نور، روز و روشنایی خورشید، نشانه‌هایی از آفریدگار بود در حالی که شب، تاریکی و سرما نشانه‌هایی از اهریمن. مشاهده تغییرات مداوم شب و روز مردم را به این باور رسانده که شب و روز یا روشنایی و تاریکی در یک چنگ همیشگی به سر می‌برند. روزهای بلندتر روزهای پیروزی روشنایی بود، در حالی که روزهای کوتاه‌تر نشانه‌ای از غلبه تاریکی. برای در امان بودن از خطر اهریمن، در این شب همه دور هم جمع می‌شدند و با برافروختن آتش از خورشید طلب برکت می‌کردند. جشن یلدا جشنی است که از ۷ هزار سال پیش تاکنون در میان ایرانیان برگزار می‌شود. ۷ هزار سال پیش نیاکان ما به دانش گاه شماری دست پیدا کردند و دریافتند که نخستین شب زمستان بلندترین شب سال است.

آئین شب یلدا یا شب چله، خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار و شیرینی و میوه‌های گوناگون است که همه جنبه نمادی دارندو نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی هستند. در این شب هم مثل جشن تیرگان، فال گرفتن از کتاب حافظ مرسوم است و مردم دیوان اشعار لسان الغیب را با نیت بهروزی و شادکامی می‌گشایند و فال دل خویش را از او طلب می‌کنند. حاضران با انتخاب و شکستن گردو از روی پوکی و پری آن، آینده گوئی می‌کنند.

در برخی دیگر از جاهای ایران نیز شاهنامه خوانی رواج دارد. بازگوئی خاطرات و قصه گوئی پدربزرگ‌ها و مادر بزرگ‌ها نیز یکی از مواردی است که یلدا را برای خانواده‌های ایرانی دلپذیرتر می‌کند. اما همه اینها بهانه‌ای است تا خانواده‌ها گرد یک دیگر درآیند و بلندترین شب سال را با شادی و خرسندی به سپیده برسانند.

در سراسر ایران زمین، جایی را نمی‌یابید که خوردن هندوانه در شب یلدا جز آداب و شیوهآن نباشد. در جاهای گوناگون ایران از گونه‌های تنقلات و خوراکی‌ها به تبع پیرامون و شیوه زندگی مردم منطقه بهره برده می‌شود اما هندوانه میوه‌ای است که هیچ گاه از قلم نمی‌افتد، زیرا شمار زیادی به این باورند که اگر مقداری هندوانه در شب چله بخورند در سراسر چله بزرگ و کوچک یعنی زمستانی که در پیش دارند سرما و بیماری بر آنها غلبه نخواهد کرد. یلدا و مراسمی که در نخستین شب بلند زمستان و بلتدترین شب سال برپا می‌شود سابقه‌ای بسیار دراز داشته و از سنت‌های زیبای ایرانیان است.

منبع: برگرفته از ماهنامه هواپیمائی معراج - آذر ۱۳۹۵